Te rangahau i ngā mauhanga a Tūmatauenga
Ngā mētara
Mō ētahi mōhiohio e pā ana ki ngā mētara, haere ki te whārangi mōhiohio mētara a Te Ope Kātua o Aotearoa. E wātea ana ētahi atu tohutohu, mōhiohio hoki i te paetukutku a Te Mata Law, tae atu ki te rārangi o ngā mētara tē kerēmetia, i whakawhiwhia ki ngā toa o Te Ope Tauā 28 Māori. (PDF)
Ngā kōnae hōia
Kei roto i te kōnae hōia ngā mōhiohio whaiaro, mahi, kopounga, hauora hoki o tētahi hōia takitahi. Ko te nuinga o ngā kōnae hōia nō Te Pakanga Tuatahi o te Ao e wātea ana i te paetukutuku a Te Rua Mahara o Te Kāwanatanga. Mō ngā kōnae hōia i muri i Te Pakanga Tuatahi, whakapā atu ki Te Ope Kātua o Aotearoa (NZDF). Ka kitea ētahi atu mōhiohio o te tono i tētahi kōnae, i runga i te paetukutuku a NZDF.
Ngā Paetukutuku
NZHistory
He nui ngā tuhinga a NZHistory e pā ana ki a Aotearoa i te wā o te riri, tae atu ki:
- Aotearoa me Te Pakanga Tuarua o te Ao
- Te Māori me Te Pakanga Tuatahi o te Ao
- Te Māori me Te Pakanga Tuarua o te Ao
- Maori War Effort Organisation
- Te Pakanga mō Kiriti
- Te kauhanga riri o Āwherika ki te Raki
- Te kauhanga riri o Itari.
Kia Mau
He mea hoahoa a Kia Mau mā ngā kaiako reo Māori me ngā ākonga. Ka aro nui ki ngā waiata e rua me ngā haka e rua e hāngai ana ki Te Ope Tauā Māori. Ko ngā rauemi:
The Commonwealth War Graves Commission
He rēhita tuihono o ngā urupā pakanga a Te Tōpūtanga o Ingarangi, tae atu ki ērā o ngā hōia o Aotearoa.
War Graves Photographic Project
He pātengi raraunga nui o ngā whakaahua o ngā urupā me ngā rārangi whakamaharatanga o te hunga mate, mai anō i Te Pakanga Tuatahi o te Ao.
Dictionary of New Zealand Biography Ngā Tāngata Taumata Rau
Neke atu i te 3000 ngā haurongo o ngā tāngata o Aotearoa, tae atu ki te hunga whai pānga ki Te Ope Tauā 28 Māori:
- Arapeta Awatere
- Frederick Baker
- Charles Bennett
- James Hēnare
- Wī Hūata
- Kīngi Āreta Keiha
- Eruera Love
- Haane Manahi
- Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu
- Apirana Ngata
- Hanara Reedy
- Rangi Royal
- Charlie Shelford
Te Pūhikotuhi o Aotearoa (NZETC)
He pūranga tuihono koreutu o ngā pukapuka, ngā hautaka me ngā tuhinga taketake o Aotearoa me Te Moana-nui-a-Kiwa. Kei runga ko te Hītori Ōkawa o Aotearoa i Te Pakanga Tuarua o te Ao, 1939-1945, tae atu ki te hītori o Te Ope Tauā 28 Māori, i tuhia e J.F. Cody, otirā i tāia tuatahitia i te 1956.
The Cenotaph
He pātengi raraunga o ngā mauhanga me ētahi whakaahua o ngā uri o Aotearoa, neke atu i te 115,000, i uru ki ngā pakanga o tāwāhi, mai i Āwherika ki te Tonga i te 1899, tae atu ki ngā Pakanga Tuatahi, Tuarua hoki o te Ao, ki Korea, Malaya me Vietnam i ngā tau 1950 ki te 1970, ā, tae mai ki ngā hokowhitu whakamau i te rongo o nā tata nei.
Te Puna Mātauranga o Aotearoa
He tino rahi ngā whakaahua, ngā kōrero ā-waha me ētahi atu kohinga a Te Puna Mātauranga o Aotearoa e pā ana ki Te Ope Tauā Māori.
Te Rua Mahara o te Kāwanatanga
E puritia ana e Te Rua Mahara o te Kāwanatanga ngā kōnae hōia matihiko o ngā hōia i uru ki Te Pakanga Tuatahi, tae atu ki ētahi atu mauhanga e pā ana ki te kāwanatanga me ngā tāngata o Aotearoa.
Ngā Taonga Sound & Vision
E puritia ana e Ngā Taonga ngā hopukanga o ngā hōtaka reo irirangi, me ngā hopukanga oro, ataata whaiaro hoki.
Te Mata Toa
Ko te whare taonga a Ngāti Tūmatauenga i Waiouru te kāinga o te taraka kawe kai o Te Ope Tauā Māori a Te Rau Aroha.
Te Whare Taonga o te Tairawhiti
Kei roto i te whare taonga o Te Tairāwhiti tētahi whakaaturanga o te hītori o Kamupene C, o Te Ope Tauā 28 Māori.
Te Whare Taonga o Te Rau Aroha
Kei runga i te Whenua Tiriti o Waitangi, e whakaputa ana i ngā kōrero a te Māori i roto i a Ngāti Tūmatauenga, tae atu ki te hītori o Kamupene A o Te Ope Tauā 28 Māori.
Te whārangi Facebook o Ngā Tama Toa
Ko Ngā Taonga o Ngā Tamatoa te kaitiaki o tētahi kohinga manatunga me ngā kōrero tuku iho o Kamupene C.
Gisborne Photo News
He pūranga o tētahi pukapuka maheni ā-marama i whakaputaina i waenga i te 1954 ki te 1975 i roto o Tūranga. Kei roto ētahi whakaahua o ngā tini hōia o Te Ope Tauā 28 Māori o Te Tairāwhiti (me ō rātou whānau) i muri mai i te pakanga.
Courage and Valour: New Zealanders in the Italian Campaign
He rangatū pakipūmeka ā-oro o te kauhanga riri Itāriana, kei roto ngā ika a whiro o Aotearoa.
Te Kiriata me te Pouaka Whakaata
Maori Battalion - March to Victory (1990)
He mea whakaputa, ringatohu, tuhituhi hoki e Tainui Stephens, ko te kaiwhakaari rā a George Hēnare te kaiwhakataki otirā he pakipūmeka tēnei e whakaputa ana i ngā kōrero o ētahi hōia tokorima o Te Ope Tauā Māori i te wā o Te Pakanga Tuarua o te Ao.
Mātaki i a Maori Battalion - March to Victory ki Iwi Whitiāhua.
Ngarimu VC (1993)
Ka whakaputa tēnei pakipūmeka i ngā kōrero mō Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu VC. Ka titiro tēnei ki tōna oranga, me te whakaatu i ētahi ataata tawhito me ngā uiui o ngā hoa hōia, ngā hoa me te whānau o Ngārimu i Ruatōria.
Mātaki i a Ngārimu VC ki Iwi Whitiāhua.
Ngārimu VC: the whanau remembers
Ka hoki mahara ngā tuāhine o Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu ki tō rātou tungāne i mua o te wehenga ki te pakanga.
Mātaki i a Ngārimu VC: the whanau remembers ki Whakaata Māori
Tama Tū (2004)
He kiriata poto, i whai tohu, he mea tito, ringatohu hoki e Taika Waititi, ā, nā Whenua Films i whakaputa. Tokoono ngā hōia o Te Ope Tauā e noho puni ana i rō whare Itāriana, e tatari ana kia pōuri haere.
Mātaki i a Tama Tū ki Iwi Whitiāhua.
The Years Back
E whai haere ana i a 6 Infantry Brigade o Aotearoa me Te Ope Tauā 28 Māori, i te wā e whawhai haere ana i Itari i waenga i te 1943 ki te 1945. Ka whai haere tēnei pakipūmeka i te kōkiritanga whakateraki i muri i te hinganga o Cassino, tae atu ki te whakaekenga toto-kore o Padua, me te riri o ngā ope Kiwi ki ngā hōia Tararā a Marshal Tito i Trieste.
Mātaki i a The Years Back ki Iwi Whitiāhua
Te Hui Whakawhanaunga 17 a Te Ope Tauā 28 Māori (1988)
He hopunga o te hui whakawhanaunga tekau mā whitu a Te Ope Tauā 28 Māori i whakahaeretia e Ngāti Kahungunu. He wāhanga o Waka Huia, nā TVNZ.
Mātaki i te Hui Whakawhanaunga a Te Ope Tauā 28 Māori ki YouTube.
Ngā Kohinga o te Rā o Anzac (NZOnScreen)
He kohinga mīharo o ētahi o ngā tino pakipūmeka me ngā whakaari mō ngā tāngata o Aotearoa i te pakanga.
Mātaki i te kōhinga o te Rā o Anzac ki Iwi Whitiāhua.
Māori Battalion inspected by Duke of Gloucester 1940
He topenga ataata poto o te Tiuka o Glouster e tirotiro ana i ngā hōia o Te Ope Tauā 28 Māori i Ingarangi.
Mātaki i a ‘Māori Battalion inspected by Duke of Gloucester 1940’ ki te paetukutuku o British Pathé.
Ngā pukapuka
J.F. Cody, 28 (Maori) Battalion, War History Branch, Te Tari Taiwhenua, Te Whanganui-a-Tara, 1956 (pānuiitia 28 (Maori) Battalion ki te paetukutuku NZETC
Wira Gardiner, Te Mura o te Ahi: The Story of the Maori Battalion, Reed, Auckland, 1992
Wira Gardiner, Ake Ake Kia Kaha E! Forever Brave! B Company 28 (Maori) Battalion 1939-1945, David Bateman, Tāmaki Makaurau, 2019
Ian McGibbon (ētita.), The Oxford Companion to New Zealand Military History, Oxford University Press, Tāmaki Makaurau, 2000
Apirana Ngata, The Price of Citizenship: Ngarimu, VC, Whitcombe & Tombs, Te Whanganui-a-Tara, 1943.
Christopher Pugsley, Te Hokowhitu a Tu: The Maori Pioneer Battalion in the First World War, Reed, Tāmaki Makaurau, 1995.
Monty Soutar, Nga Tama Toa – The Price of Citizenship: C Company 28 (Maori) Battalion 1939-1945, David Bateman, Tāmaki Makaurau, 2008
Monty Soutar, Whitiki! Whiti! Whiti! E! Maori and the First World War, David Bateman, Tāmaki Makaurau, 2019.
Ngā atikara
Kolokesa Māhina-Tuai, ‘FIA (Forgotten in action): Pacific Islanders in the New Zealand Armed Forces’, whārangi 139-159 ki Mallon, Māhina-Tuai me Salesa (ētita), Tangata o le Moana: New Zealand and the People of the Pacific. Te Papa Press, Te Whanganui-a-Tara, 2012
Monty Soutar, ‘Māori Commanders of the 28 Māori Battalion’, whārangi. 198-208 ki Glyn Harper me Joe Hayward (ētita), Born to Lead? Portraits of New Zealand Commanders, Exisle Publishing, Tāmaki Makaurau, 2003 (He tātaritanga o te hautūtanga i te taumata o te pātariana, me te whakautu i te pātai mēnā rā he momo tāera ārahi a te Māori)
Monty Soutar, ‘The price of citizenship. Maori involvement in the Italian Campaign’, I roto i a Stefano Fusi (ētita.), To the Gateways of Florence: New Zealand Forces in Tuscany 1944, Oratia Media, Tāmaki Makaurau, 2011
Ngā haurongo
Arapeta Awatere, Awatere: A Soldier's Story, i ētitahia e Hinemoa Ruataupare Awatere, Huia, Te Whanganui-a-Tara, 2003
Patricia Grace, Ned & Katina: A True Love Story, Penguin, Tāmaki Makaurau, 2009 (He kōrero mō tētahi hōia Māori a Ned Nathan, i tūtaki, i moe hoki i tētahi wahine Kirīti a Katina)
Paul Moon, Victoria Cross at Takrouna: The Haane Manahi story. Huia, Te Whanganui-a-Tara, 2010.
Ētahi atu whakaputanga hāngai
Andrew Burdan,Victory at Point 209, e ai ki a Kāwata Teepa. Huia, Te Whanganui-a-Tara, 2012 [Putanga reo Ingarihi] (he pakimaero waituhi)/p>
Andrew Burdan, Ngārimu: Te Tohu Toa. [nā Kāwata Teepa ngā kōrero mō tēnei o ngā pukapuka]. Huia, Te Whanganui-a-Tara, 2012 [Putanga reo Māori]
C.K. Stead,Talking About O'Dwyer, Penguin, Tāmaki Makaurau, 1999 (he pakimaero ā-hītori i poua ki tētahi āpiha Pākehā ōpaki i roto i Te Ope Tauā Māori i Kirīti)
Patricia Grace,Tū, Penguin, Tāmaki Makaurau, 2004 (he pakimaero ā-hītori i whakahihiritia e te rātaka a te pāpā o Grace, e whakatakoto ana i ōna wheako i roto i Te Ope Tauā Māori)
Louise Mataia, ‘Odd men from the Pacific: the participation of Pacific Island men in the 28 (Maori) Battalion in the Second World War’, Tuhinga Whakapae MA, Te Whare Wānanga o Ōtākou, 2007
28th Maori Battalion Association, 28th Maori Battalion (NZ) Association Final Official Luncheon. Booklet, Te Puni Kokiri, Te Whanganui-a-Tara, 2012
28th (Maori) Battalion, Ake, ake, kia kaha e: songs of the New Zealand 28 Māori Battalion, hopunga oro, Te Puna Mātauranga o Aotearoa, Atoll, 2006