Te Aro Haukāinga

Mō te roanga atu o te pakanga i manahau te Māori i te haukāinga ki te āwhina i te mahi mō te pakanga. Ko ētahi i whakarato i roto i te Rōpū Tautiaki Haukāinga, e whakatipu kai ana, e mahi ana rānei ki roto i ngā ahumahi waiwai me te kohi pūtea hei tautoko i ngā tāne o te Ope Taua 28 me te kohakoha pakanga. E hia kē mano ngā Māori i hūnuku mai ki ngā taone mō te wā tuatahi hei hanga i ngā hāmanu, hei mahi rānei ki roto i ngā wheketere. He timatanga tēnei o te tauira e kīa nei ko te "whakataonetanga", ā, ka tere haere tēnā āhuatanga whai muri i te pakanga.

Ngā Wāhine e Mahi Ana

Nā te pakanga ka maha ake ngā mea angitu mō ngā wāhine ki te whiwhi mahi whai pūtea. Koia anō rā i roto i ngā ahumahi e pā ana ki te pakanga. Ko ētahi atu i mahi tūao, he whatu pōtae pūāhuru, tōkena, pūāhuru ringa, karapu, te tui hingareti, te tunu keke huarākau, pihikete hoki hei ngare atu ki ngā tane o te Ope Taua 28 ki rāwāhi. I tino whakapau kaha hoki ngā wāhine kia pātā kaimoana me ngā momo kai kore-pirau mō ngā hōia. Whakamarokengia ai ngā pipi, pūpū, karengo, tuna, mako, whiore koura, kūmara, karaka hoki; ko ētahi atu kai i korotutungia i roto i te hinu poaka, ā, kātahi ka whakakopingia i roto i ngā kēne.

Te marere hoki o ngā hāpori Māori hei tautoko i ngā kohakoha kohi pūtea, te whakahaere "Taiopenga Kuini" me ērā atu momo tauwhāinga. Ko te kaiārahi o Tainui, ko Te Puea Hērangi, nāna i āwhina kia kohi te hia kē mano tāra mō te Ripeka Whero mā te whakahaere kanikani, pāti māra hoki me te hoko hua ahuwhenua hou. I whakahaere konohete hoki a Tainui mō ngā hōia, ā, i te tau 1942 i tukuna ēnei ki ngā hōia Amerikana e noho ana ki Aotearoa.

Te Whakahaere i te Kohakoha Pakanga a te Māori

He uaua te tautohu i ngā Māori e māraurau ana mō te ratonga pakanga nā te mea kāore he Rārangi Pōti. Waihoki, ko te rēhitatanga mō te toko i te ora ka whakakapi i te āhua hauwhā noa iho o te ohumahi Māori. Ahakoa i kaha te taunaki tūao a te Māori ki ētahi rohe, kāore i pērā rawa tōna kaha i ngā wāhi pērā i a Waikato me Taranaki nā te mea koira ngā wāhi i kaha pēhingia kino nei e te Raupatu whai mai i ngā Pakanga Whenua o Aotearoa. He pōturi rawa te whakaurunga a te Māori mai i ēnei wāhi.

Hei whakautu, nā te Mema Pāremata mō te Taitokerau, nā Paraire Paikea, rātou ko ētahi atu Mema Pāremata o te rōpū Ratana-Reipa pērā i a Eruera Tirikatene rāua ko H.T. Ratana, nā rātou katoa i marohi he rōpū whakahaere i te whakaurunga Māori me ētahi atu ngohe e pā ana ki te pakanga. I whiwhi tautoko Māori a Paikea nā te whakatairanga i te pūmanawa moe o te rōpū nei hei rōpū tōrangapū. I te 3 Pipiri 1942 i whakaae te Kāwanatanga kia whakatūngia te Rōpū Māori mō te Whakahaere i te Kohakoha Pakanga (Maori War Effort Organisation - MWEO).

I whakawehea te whenua kia 21 ngā āpure, me ngā komiti iwi 315; kotahi, e rua rānei ngā mema mai i tēnā, i tēnā komiti i uru atu ki ngā komiti whakahaere 41. He mahi tūao katoa te mahi komiti. Kāore i whiwhi pūtea mai i te kāwanatanga. I te marama o Hōngongoi i whakaae te Tari Mana Tiketike o te Kāwanatanga me whakawhānui te mātāpono o te ārahitanga ā-iwi nei ki ngā rōpū wāhi tūturu ki Aotearoa me te Rōpū Tiaki i te Haukāinga

Nā te mea kua uru atu ngā iwi katoa ki te MWEO, ka tukuna he mea angitu kia whakaaturia te kahapupuri a te Māori mō tēnei mea te ārahitanga me te whakatakoto kaupapa. Ko te tumanako o ētahi ka whakaaturia he tauira mō te whanaketanga Māori whai muri i te pakanga. Engari i whakawhenumingia kētia ki roto i te Tari Māori o te Kāwanatanga.

Te Whakapānga o te VC ki a Ngārimu

Ko tētahi o ngā hui nui rawa a te Māori i te wā o te pakanga ko te hui i tū ki Ruatōria i te 6 Whiringa-ā-Nuku 1943 hei whakanui i te whakapānga o te VC ki a Rūtene Tuarua Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu. Ko te Kawana Tianara, a Tā Cyril Newall, Pirimia Peter Fraser, rātou ko neke atu i te 7,000 ngā Māori mai i te motu whānui i taetae mai. Ka mutu i hopukina tēnā hui e te Aronui Whitiāhua o te Motu, ā, whai muri ake i whakaaturia ki ngā hōia o Te Ope Taua Māori ki Itari.

Ko te kupu hautoa o Ngarimu i whakaputaina i roto i te pukapuka reorua a Tā Apirana Ngata e kīa nei ko "Te Utu o te Kirirarau" (The Price of Citizenship). Ka whakanuitia tonutia ia i roto i te "Ngārimu VC and 28th (Māori) Battalion Memorial Scholarship Fund". I whakatūngia tēnei i te tau 1945 hei whakatairanga i te mātauranga Māori, reo me ngā tikanga.

O Rātou Kōrero